SAHU ile ilgili TAHUD Merkez Yönetim Kurulu Görüşü

Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği (TAHUD) olarak TUS 2023 yılı birinci dönemde 325 Sözleşmeli Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi (SAHU) kadrosu ve ikinci dönemde 450 SAHU kadrosu ilan edilmiş olmasını üzüntü ve kaygı ile karşılamaktayız. İlan edilen bu kadrolar tam zamanlı aile hekimliği uzmanlık eğitimi için büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Başka hiçbir disiplinde görülmemiş olan alternatif uzmanlık eğitimi yolunun hayata geçirilmiş olması ve yıllardır ısrarla devam ettirilmesi, TAHUD’un tüm hukuki girişimlerinin sonuçsuz kalması, TAHUD tarafından talep edilen SAHU için deadline belirlenmesi talebinin göz ardı edilmesi, ilan edilen deadline’ların (SAHU uygulamasının bitiş tarihi) sürekli uzatılması (Başlangıçta 1 Ocak 2020 olarak ilan edilen deadline daha sonra 2029’a kadar uzatılmıştır) bu sorunun vahametini gözler önüne sermektedir.

SAHU düzenlemesi ile tıpta ve diş hekimliğinde uzmanlık yöntemlerine aykırı bir düzenleme yapılmıştır. Bizzat hasta başında, hastane ve poliklinik ortamlarında akademisyenlerin gözetiminde sürdürülen ve usta-çırak ilişkisinin çok önemli bir yer tuttuğu uzmanlık eğitimi yerine Türkiye’de ilk defa uzaktan ve/veya kısmi zamanlı eğitim yöntemi uygulanmak suretiyle tıp bilimine aykırı bir eğitimin önü açılmıştır. Tıpta uzmanlık eğitimi, eğitici ile eğitim alan arasında dinamik bir süreci gerektirir. Bilgi, beceri kazanma ve tutum geliştirme aşamalarını içerir. Modern tıp eğitimi 19. Yüzyılın başından bu yana bu şekilde yürütülmektedir. Günümüzde enformasyon teknolojilerinin gelişimi ile bilgiye ulaşmak çok kolaylaşmış gibi olsa da hiçbir şekilde formal tıpta uzmanlık eğitimindeki organize bilgi edinimi düzeyine ulaşamaz. Bu şekilde uzaktan eğitimle gerçek anlamda beceri ya da tutum değişikliğine ulaşmak ise imkansızdır. Sadece rotasyonları formal olarak yürütülen bir Tıpta Uzmanlık Eğitimi düşünülemez. Hiçbir hekim çalıştığı ortamda uzun yıllar çalışarak uzmanlık düzeyinde bilgi, beceri ve tutum kazanamaz ancak deneyim sahibi olabilir.

Aile Hekimliği Uzmanlık Eğitimi’nde kazanılması gereken en önemli beceri uzmanlık öğrencilerinin birinci basamak bakış açısıyla sorumlu olduğu kişilere koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini sunmayı öğrenmesidir. Bu ise ancak eğitici ile uzmanlık öğrencisinin birlikte vaka yönetimi gerçekleştirmeleri ile mümkün olabilir. Bu nedenle, TAHUD olarak yıllardır formal uzmanlık eğitimine Eğitim Aile Sağlığı Merkezleri’nin (E-ASM) entegrasyonunu kolaylaştırmak için çaba harcamaktayız ve E-ASM sayılarımız hızla artmaktadır.

Aile Hekimliği kendi eğitim içeriği, araştırmaları, kanıta dayalı ve klinik uygulamaları olan akademik ve bilimsel bir disiplin ve birinci basamağa odaklı bir klinik uzmanlıktır. Dünya Aile Hekimleri Birliği (WONCA) Avrupa Bölgesi tarafından yapılan tanıma göre Aile Hekimliği uzmanı, mezuniyet öncesi tıp eğitimini tamamlayan ve en az üç yıl süreli birinci basamak uzmanlık eğitimi almış hekimdir. Avrupa’da bu uzmanlık eğitiminin süresi 13 ülkede üç yıl, yedi ülkede dört yıl, altı ülkede beş yıldır. Ülkemizde uzmanlık eğitiminin süresi üç yıldır. Avrupa Konseyi’nin 1986, 1993 ve 2001 yıllarındaki kararları ile 1995’ten itibaren en az iki yıl olan uzmanlık eğitimi süresi 2001’den itibaren en az üç yıl olmak zorundadır.

Ülkemizde, Aile Hekimliği uzmanlık eğitimi ilk olarak 1985 yılında üç büyük ildeki (İstanbul, Ankara, İzmir) Sağlık Bakanlığı Eğitim Hastanelerinde (toplam dokuz adet) başlamıştır. YÖK’ün 16 Temmuz 1993 tarih ve 12547 sayılı kararı ile tıp fakültelerinde aile hekimliği anabilim dallarının kurulması uygun görülmüştür. 1996 yılında ilk aile hekimliği doçentlerimiz ile aile hekimliği disiplininin akademik yolculuğu başlamıştır. Yaklaşık 40 yıl önce çıkılan akademik yolculuk, günümüzde 79 anabilim dalı ve 35 Eğitim-Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Kliniği ile 99 profesör, 104 doçent, 91 doktor öğretim üyesi, 20 başasistan, 10 eğitim görevlisi ile eğitim ve idari sorumlu ve 50 uzmandan oluşan akademik kadroya ulaşmıştır.

Bu düzenlemenin Anayasa’ya aykırı olduğu kanaati ile TAHUD tarafından Anayasa’ya aykırılık raporu hazırlanmış ve 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi’ne açılan iptal davasında bu düzenlemenin de iptali talep edilmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin 2011/150 E 2013/30 K sayılı gerekçeli kararı 25.06.2013 tarih ve 28688 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. İptali talep edilen bu düzenleme ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi talebin reddine karar vermiştir. Bu red kararı SAHU eğitiminin yasal dayanağı olmuştur.

Anayasa Mahkemesi red kararında şu gerekçeye yer vermiştir:
“Dava konusu kuralla, 24.11.2004 günlü, 5258 sayılı Aile Hekimliği Kanunu hükümlerine göre sözleşmeli aile hekimi olarak çalışmakta olanların, tıpta uzmanlık sınavı sonuçlarına göre, merkezî yerleştirmeye tabi olmaksızın, Tıpta Uzmanlık Kurulunca belirlenen esaslar çerçevesinde aile hekimliği uzmanlık eğitimi yapabilmeleri olanaklı kılınmıştır. Sözleşmeli aile hekimlerine yönelik olarak getirilen bu olanak, 1.1.2020 tarihiyle sınırlandırılmıştır. Bu eğitim, uzaktan ve/veya kısmi zamanlı eğitim metotları da uygulanmak suretiyle yapılabilecek ve en az altı yılda tamamlanacaktır. Uzmanlık eğitimi süresince aile hekimliği sözleşmesi devam edecektir. Uzmanlık eğitimi ile beraber aile hekimliği hizmetlerinin yürütülmesine ve ilgililere ödenecek ücretlere ilişkin usul ve esaslar çıkarılacak yönetmelikle belirlenecektir. Bu çerçevede yapılacak aile hekimliği uzmanlık eğitiminde çekirdek eğitim müfredatı, rotasyonların uygulanması ve eğitimin şekli ile diğer hususlar Tıpta Uzmanlık Kurulunca saptanacaktır.
Dava konusu kuralla, sözleşmeli aile hekimleri yönünden olağan aile hekimliği uzmanlık eğitimine nazaran daha farklı bir eğitim yönteminin öngörüldüğü açıktır. Bu noktada en belirgin farklılık, sözü edilen kişilerin bir yandan sözleşmeli aile hekimi olarak çalışmaya devam ederken, diğer yandan da aile hekimliği uzmanlık eğitimini alabilecek olmalarıdır. Ayrıca, olağan aile hekimliği uzmanlık eğitiminin süresi üç yıl olarak öngörülmüşken, sözleşmeli aile hekimleri, aile hekimliği uzmanlık eğitimini en az altı yılda tamamlayabileceklerdir. Bu süre farklılığı sözleşmeli aile hekimlerinin bir yandan aile hekimi olarak çalışıp diğer yandan da aile hekimliği uzmanlık eğitimi alacak olmalarından kaynaklanmaktadır. Bu eğitim, uzaktan eğitim ve kısmi zamanlı eğitim metotları da uygulanarak gerçekleştirilebileceği için eğitimin daha geniş bir zamana yayılmasına ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, aile hekimliği uzmanlık eğitiminin içeriği ve aşamalarının sözleşmeli aile hekimleri yönünden değiştirilmesi söz konusu değildir. Diğer bir ifadeyle bir aile hekimliği uzmanı hangi aşamalardan geçip de uzman oluyorsa sözleşmeli aile hekimleri de aynı aşamalardan geçeceklerdir” denmekle birlikte pratikte durum böyle olmamıştır. SAHU asistanı, ASM’deki iş yoğunluğu nedeniyle tam zamanlı uzmanlık eğitimi öğrencisi kadar disiplinli ve tam verimlilikle çalışamamıştır. SAHU eğitimi alınan eğitim kurumu, ASM’den uzak ise ulaşım sorunları, eğitim programlarına katılımı engelleyebilmiştir. Ayrıca her pratisyen hekimin SAHU yöntemine erişiminde de adaletsizlikler ortaya çıkmıştır. SAHU yapan hekimlerin, eğitime gittikleri saatlerde, sorumlu oldukları hastalarına vekaleten bakan bir meslektaşın bulunması sorunu, işyerindeki barışı olumsuz etkilemiştir.

SAHU’nun ortaya çıkış amacı, ülkemizde birinci basamakta görev yapan uzman hekim sayısının arttırılması olarak ifade edilmiş ancak bunun gerçekleşmediği ortaya çıkmıştır. Gerek SAHU eğitiminin en az altı yıl sürmesi gerekse tam zamanlı uzmanlık eğitim kadrolarının arttırılmış olması birinci basamakta uzman hekimlerin görev yapmasını zaten sağlıyor olacaktır.

Öte yandan, tam zamanlı uzmanlık eğitimini tamamlayan aile hekimliği uzmanları, ASM’lere değil ilçe devlet hastanelerine atanmakta ve bu durum da yukarıda bahsedilen amaca hizmet etmemektedir.

53. tam zamanlı aile hekimliği uzmanlık eğitimini tamamlamış olan aile hekimliği uzmanlarının, üçe bir ve ilçe gelişmişlik oranı gibi irrasyonel kurallarla birinci basamakta çalışması engellenmektedir. Bu çelişki, ülkemizin birinci basamak sağlık hizmetlerindeki en önemli sorundur ve tam zamanlı aile hekimliği uzmanlarının istihdamlarında adaletsizliklere ve mağduriyetlere yol açmaktadır.

Özetlemek gerekirse tam zamanlı aile hekimliği uzmanlık eğitimi ile SAHU arasındaki en temel adaletsizlikler şunlardır:

Sonuç olarak, TAHUD olarak aile hekimliği uzmanlığının içinin boşaltılmasına asla müsaade etmeyeceğiz ve mücadelemizi sürdüreceğiz. En kısa sürede bu düzenlemelerin kaldırılarak hakkıyla uzmanlık eğitimini tamamlayan Aile Hekimliği Uzmanlarının asıl sahibi oldukları birinci basamakta çalışmalarının yolu açılmalıdır. 2029 yılına kadar uzatılan “ucube” olarak nitelendirdiğimiz SAHU eğitiminin hemen kaldırılmasını formal uzmanlık eğitimine alternatif yollar aranmasından vazgeçilmesini istiyoruz. TAHUD ve sayıları artık on binleri bulan Aile Hekimliği Uzmanları ve asistanları olarak var gücümüzle bu adaletsizliklerle mücadele ederek disiplinimizi hak ettiği yere getirmek için tüm gücümüzle çalışmaya devam edeceğiz.

Üyelerimize saygıyla duyurulur.

TAHUD Merkez Yönetim Kurulu

4 Ocak 2024