2023 YILINDA 15.000 AİLE HEKİMLİĞİ UZMANI HEDEFİ PROJESİ

Ülkemizde ilk olarak 2005 yılında Düzce ilinde pilot uygulamayla başlatılan aile hekimliği (AH) uygulaması için, bir geçiş dönemi stratejisi benimsenmiştir. Mevcut aile hekimliği uzmanı (AHU) sayısındaki yetersizlik nedeniyle birinci basamak sağlık sisteminde çalışan pratisyen hekimlerin aile hekimi olarak görevlendirilmesi, bu stratejinin temelini oluşturmuştur. Tüm dünya geçiş dönemi stratejisi uygulamalarında olduğu gibi Türkiye’de de, belli bir süre içerisinde uygulamaya giren pratisyen hekimlerin iki aşamalı uyum ve sertifikalandırma eğitimlerini alması öngörülmüştür. Geçiş dönemi sonunda, o zamana kadar uygulamaya girmiş pratisyen hekimlerin aile hekimi olarak çalışmaya devam etmeleri güvenceye alınırken, o tarihten sonra uygulamaya yeni girecek aile hekimlerinin uzmanlık eğitimi almış olmaları gerekmektedir.

Ülkemizde 1985 yılından bu yana yapılmakta olan aile hekimliği uzmanlık eğitimi 3 yıl sürelidir. 2010 yılında yapılan yasal düzenleme ile zorunlu rotasyon süresi 18 aya indirilmiş ve aile hekimliği uygulama eğitimine yer açılmıştır. Mevcut AH uzmanlık eğitimi, tüm diğer tıp dallarında olduğu gibi, Tıpta Uzmanlık Tüzüğünde yer alan genel tıpta uzmanlık eğitimi ilke ve kuralları çerçevesinde yapılmaktadır. 2011 yılında çıkarılan yasa ile Sağlık Bakanlığına, mevcut AH uzmanlık eğitimi yolu dışında “uzaktan, yarı zamanlı uzmanlık eğitimi” olarak tanımlanan ikinci bir AH uzmanlık eğitimi yolunu kullanma yetkisi verilmiştir.

Bakanlığımızın başlangıçta ortalama 3500 olarak belirlenen, bir aile hekimine kayıtlı nüfusun giderek azaltılması ve 2023 yılında 44.000 aile hekimi ve 15.000 AHU hedefi bulunmaktadır. 2013 yılı itibarı ile uygulamadaki AHU sayısı 1100 dolayındadır. Dolayısıyla 14.000’e yakın yeni AHU yetiştirilmesi gerekmektedir. Yıllık AH asistan kadrosu artırılmadıkça ve bu kadroların dolması güvenceye alınmadıkça 2023 yılında 15.000 AHU hedefine ulaşılması olanaksız görülmektedir.

Son 10 yılda tüm dallarda asistan kadrosu toplam sayısı o yıl tıp fakültelerinden mezun hekim sayısından fazla olmuştur. Dolayısıyla her yıl mevcut BB hekim havuzundan sürekli hekim çekilmektedir. Oysa AH asistan kadrolarında belirgin bir artış olmamıştır. Son 12 yılın AH asistan kadroları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Sağlık Bakanlığı tarafından diploması onaylanan AHU sayısı 2007 yılında 1290 idi. AH asistan kadrolarının %70 dolduğu öngörüsüyle 2008 yılından 2016 yılına kadar 2390 AH uzmanının daha mezun olması beklenmektedir. Böylece toplam AHU sayısı 2016 yılında 3680’e ulaşacaktır.

Ülkemizde 2013 yılı itibarıyla 82 AH eğitim/akademik birimi (52 Anabilim dalı, 30 Klinik) bulunmaktadır. Bunların 70’inde AH uzmanlık eğitimi verilmektedir; bu birimlerde toplam 850 (700 EAH kliniklerinde, 150 üniversite anabilim dallarında) dolayında AH asistanı eğitim almaktadır. Bu birimlerin 20’sinde an az 4 ve 40’ında en az 2 AH öğretim üyesi/eğitim sorumlusu/başasistan bulunmaktadır. Görüldüğü gibi iyi bir destekle bu birimlerin kapasitesi hızla artırılabilir. Ayrıca 2013 yılı itibarıyla ASM’lerde çalışmakta olan AHU sayısı 1100 dolayındadır. Bu sayının 2016 yılına kadar 1800’ü aşması beklenebilir. AH uzmanlık eğitiminde bu hekimlerden alan eğiticisi olarak yararlanılabilir.

Aile hekimliğinin bu akademik gücüne rağmen Bakanlığımız ikinci bir yolla AHU sayısını artırma seçeneğini düşünmektedir. Oysa AH akademik birimlerine fırsat verilirse, mevcut AH uzmanlık eğitimi programıyla 2023 yılında Bakanlığımızın hedefi olan 15.000 AHU sayısına ulaşabiliriz. Bunun için ek tabloda yer alan projeksiyonu öneriyoruz (EK. Excel dosyası).

Bu projenin gerçekleşebilmesi bazı önkoşullara bağlıdır:

1. Sağlık Bakanlığı – YÖK işbirliği ile üniversitelerdeki anabilim dallarımızın/aile hekimliği kliniklerinin öğretim üyesi sayısı artırılmalı ve eğitim alt yapıları geliştirilmelidir.
2. 2014 yılından itibaren kademeli olarak artacak olan AH asistan kadrolarının tercih edilir olması ve dolması sağlanmalıdır. Bunun için 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren tıp fakültelerinden mezun olacak yeni hekimlerin uzmanlık eğitimi almadan aile hekimliği uygulamasına girişi sona erdirilmelidir. Yeni mezun hekimler toplum sağlığı merkezlerinde, hastane acil servislerinde ve bugün pratisyen hekimlerin çalışmakta olduğu diğer sağlık kuruluşlarında görevlendirilmeye devam edilebilir.
3. 1 Ocak 2014 tarihine kadar aile hekimliği uygulamasına girmiş olanların ya da girme hakkı kazanarak bekleme listelerinde sıra bekleyenlerin aile hekimliği yapma hakları devam edecektir.
4. Bu proje ile birlikte eş zamanlı olarak alternatif ikinci uzmanlık eğitimi yolu kullanılmamalıdır.

2014 yılında tıp fakültelerinin 6200 mezun vermesi beklenmektedir. Bu rakam 2013 yılına göre yaklaşık 1500 hekim fazladır. Son yıllarda aile hekimliğine yılda ortalama 500 asistan kadrosu ayrılmaktadır; toplamda bu sayı 2000’dir. Dolayısıyla diğer tıp uzmanlık dallarının asistan kadrolarında azaltmaya gitmeden ve 3 yıllığına aynı düzeyde tutarak, AH uzmanlık eğitimi için gereksinilen yıllık 1800 asistan sayısı bu kaynaktan sağlanabilir.

Bu projenin uygulanmasında dikkate alınması gereken en önemli nokta, mevcut aile hekimliği uygulamasının idamesinin sağlanması ve birinci basamakta hizmet açığının önlenmesidir. Bugün için her yıl 1000 kadar aile hekiminin herhangi bir şekilde uygulamadan ayrıldığı bilinmektedir. Ayrıca nüfus artışı nedeniyle yılda 350 yeni aile hekimine gereksinim bulunmaktadır. Dolayısıyla her yıl yaklaşık 1350 yeni aile hekimine gereksinim vardır. Projeye göre 2017 yılından itibaren yıllık aile hekimi ihtiyacı kadar ve onu aşan sayıda AHU mezun olmaya başlayacaktır. 2014-2016 yılları arasında 3 yılda toplam 4050 yeni aile hekiminin uygulamaya girmesi gerekmektedir. 2011-2013 yılları arasında AH uzmanlık eğitimine başlayan 1400 dolayındaki asistandan 1000 kadarının 2014-2016 yılları arasında AHU olması beklenmektedir. 2016 yılında 400 Eğitim Aile Hekimliği Biriminde (EAHB) AH asistanları hizmet vermeye başlayacaktır. Dolayısıyla toplamda 1400 yeni gereksinim bu şekilde karşılanabilecektir. Kalan 2650 yeni gereksinim ise, illerdeki bekleme listelerindeki aile hekimliği yapma hakkını kazanmış pratisyen hekimlerden karşılanabilir. 2017 yılından itibaren mezun olacak 400 AHU ve oluşturulacak 1000 EAHB ile yılda 1350 yeni aile hekimi gereksinimi olan uygulamanın idamesi sağlanmış olacaktır. Uzman sayısı arttıkça aile hekimine kayıtlı nüfus sayısında azaltmalara gidilebilecektir.